Op dinsdag 12 oktober heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, samen met de burgemeesters van de stad Brussel en die van de gemeente Sint-Jans-Molenbeek, Philippe Close en Catherine Moureaux, de plannen voor het toekomstige geïntegreerde centrum voor kwetsbare druggebruikers onthuld. Het zal tegen 2026 gebouwd worden in de kanaalbuurt, recht tegenover Tour en Taxis. Het Gewest zal financieel bijspringen door een subsidie van 12,3 miljoen euro toe te kennen voor het geïntegreerde centrum en voor de aanpassingswerken voor de Haven van Brussel. Brussel Preventie en Veiligheid (BPV) houdt toezicht op de uitwerking en de invulling van de operationele opdrachten van het centrum en doet daarvoor een beroep op de expertise van de gewestelijke operator inzake verslavingen, namelijk de vzw Transit. De groepering van architectenkantoren Bogdan Van Broeck – BC Architects & Studies haalden samen met een multidisciplinair team de overheidsopdracht voor het ontwerp van het gebouw binnen. Die opdracht was uitgeschreven door de Maatschappij voor Stedelijke Inrichting (MSI), die de bouw in goede banen moet leiden.Het nieuwe gebouw zal worden opgetrokken aan de Havenlaan 55, naast de hoofdzetel van de Haven van Brussel, die ook ruimte in het toekomstige gebouw zal krijgen. Het nieuwbouwproject (waarvoor eerst twee verouderde gebouwen tegen de vlakte zullen gaan: zal een bruto-oppervlakte van ongeveer 5.000 m² hebben. Daarvan wordt iets meer dan 4.000 m² bestemd voor het geïntegreerde centrum en bijna 1.000 m² voor de Haven.

Een vernieuwend initiatief op het vlak van sociale cohesie, waar zowel kansarme doelgroepen als de buurt wel bij zullen varen

Een vernieuwend initiatief op het vlak van sociale cohesie, waar zowel kansarme doelgroepen als de buurt wel bij zullen varen

Het Gewest plant het geïntegreerde centrum voor kwetsbare druggebruikers in 2026 te openen. Dit is de eerste stap op een lang traject naar de inhuldiging van het gebouw. De inpassing van het centrum in het buurtleven vormt een bijzonder aandachtspunt voor de overheid. Voordat het project de eindfase ingaat, zal er dus eerst een uitgebreid proces plaatsvinden waarbij de buurtbewoners en de sleutelactoren van de wijk (lokale actoren, verenigingen, …) de nodige informatie krijgen, zodat er op lange termijn regelmatig van gedachten kan worden gewisseld. De partners van het project, mensen uit het gezondheidsveld en spelers die actief zijn op het vlak van preventie en veiligheid (gemeenschapswachten, politie, justitie, parkwachters, artsen, psychologen, straathoekwerkers, enz.) slaan de handen in elkaar om dat proces te organiseren en te ondersteunen.

Minister-president Rudi Vervoort, die onder meer bevoegd is voor veiligheid, benadrukt dat “het geïntegreerde centrum voor kwetsbare druggebruikers een alomvattend gewestelijk project is dat een antwoord biedt op de hedendaagse uitdagingen voor de evoluerende samenleving: gezondheid, kansarmoede en het verbeteren van de ruimten en van de openbare rust. Het project, waaraan alle actoren van de preventie- en veiligheidsketen (politie, gemeenschapswachten, justitie, parkwachters, straathoekwerkers, …) op een gecoördineerde manier meewerken, zal in de wijk een heuse vernieuwing op het vlak van sociale cohesie brengen. Het biedt hoop op een beter welzijn voor kwetsbare bevolkingsgroepen en perspectieven voor de wijk, doordat het de ambities en doelstellingen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, zowel vanuit architecturaal oogpunt als op het vlak van sociale cohesie, mee helpt waarmaken.”

Rudi Vervoort herinnert eraan dat “dit project expliciet vermeld staat in het regeerakkoord 2019-202. De regering verbindt zich ertoe een risicobeperkingsbeleid te voeren voor potentiële gebruikers en druggebruikers (ook voor alcohol). Daartoe gaat de regering de inrichting van risicobeperkende gebruiksruimten steunen – via een nieuw centrum dat beheerd zal worden door de vzw Transit”.

Minister van Gezondheidszorg en Welzijn, Alain MARON, herinnert eraan dat “in juli een ordonnantie over de erkenning en subsidiëring van de diensten die actief zijn op het vlak van de beperking van de aan druggebruik verbonden risico’s werd goedgekeurd. Met die tekst zetten we een belangrijke stap om mensen met een verslaving te begeleiden en hen te helpen genezen. Dankzij de psychisch-medisch-sociale verzorging die zij in het centrum zullen krijgen, kunnen zij opnieuw aanknopen met een waardig leven en weer een plaats verwerven in onze maatschappij”.

Concrete uitvoering van het Globaal Veiligheids- en Preventieplan

Volgens Yves Bastaerts, adjunct-directeur-generaal van Brussel Preventie en Veiligheid (BPV) “past dit project volledig in het veiligheids- en preventiebeleid dat omschreven is in het Globaal Veiligheids- en Preventieplan. Brussel Preventie en Veiligheid wijdt een apart onderdeel van het plan aan deze belangrijke uitdaging voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Druggebruik en de ontwikkeling van verslavingen in het algemeen vormen een probleem voor de volksgezondheid met een centrale impact op de veiligheid in de stad. Zij kunnen gepaard gaan met overlast of een invloed hebben op de manier waarop de leefomgeving van de burgers wordt gepercipieerd. Door in te zetten op een aangepaste en coherente begeleiding van het doelpubliek kan het geïntegreerde centrum voor kwetsbare druggebruikers mee helpen zorgen voor verbondenheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest door de bewoners van de wijk, en ruimer genomen alle Brusselaars, een aangename leefomgeving en een veilige openbare ruimte te bieden. Als kennis- en referentiecentrum voor preventie en veiligheid streeft Brussel Preventie en Veiligheid er ook naar om via dit project de kennis over verslavingen in Brussel aan te scherpen. Het geïntegreerde centrum voor achtergestelde druggebruikers biedt als plaats voor gedeelde praktijken mogelijkheden voor de productie van gegevens en de uitwerking van analyses om dan op basis daarvan vorm te geven aan een coherent drugs- en verslavingsbeleid dat afgestemd is op de behoeften van de meest kwetsbare personen.”

Gezondheid en veiligheid voor iedereen

Burgemeester van de stad Brussel Philippe Close: “Naast Gate, de risicobeperkende gebruiksruimte die op het einde van het jaar de deuren opent in het centrum van Brussel, gaat het geïntegreerde centrum een complementaire rol opnemen in het zorgtraject als motor van een innoverend, waardig en inclusief beleid ten opzichte van de verslavingsproblematiek. Ons voornemen om ook de meest kansarme mensen een universele toegang te bieden tot de volksgezondheid sluit perfect aan bij onze inspanningen om in de veiligheid van alle burgers te voorzien. Want druggebruik in de openbare ruimte zorgt voor overlast en scherpt het onveiligheidsgevoel dat leeft bij de inwoners verder aan. In het belang van de sociale cohesie moeten wij handelen voor het welzijn van iedereen. Ik ben ervan overtuigd dat wij met de oprichting van het geïntegreerde centrum in samenwerking met de gewestelijke overheid precies dat doen. De investeringen die voor deze nieuwe voorzieningen zijn voorbehouden, gaan bijdragen tot een betere leefomgeving voor alle Brusselaars, zonder dat iemand wordt achtergelaten.”

Burgemeester van Sint-Jans-Molenbeek Catherine Moureaux: “De vele problemen die gepaard gaan met het gebruik van verdovende middelen op heel het Brussels gewestelijk grondgebied veranderen voortdurend. Zo stelden zowel de beroepsmensen ter zake als de omwonenden de voorbije maanden opnieuw sterke verschuivingen vast als gevolg van de Covid-crisis. Als gemeentelijk beleidsmaker volg ik met aandacht de gevolgen die dit heeft, zowel voor de slachtoffers van verslavingen als voor de bewoners van onze wijken. Daarom is Sint-Jans-Molenbeek blij dat het project van een geïntegreerd centrum weldra van start gaat. Want op individueel niveau ben ik ervan overtuigd dat deze nieuwe voorziening, die grote ambities koestert in haar doelstellingen en vernieuwend is in haar methodes, zeker wat volksgezondheid en inschakeling betreft, de mensen die helaas met verslaving moeten leven beter zal kunnen begeleiden met deze globale en aangepaste aanpak.

Op collectief niveau leidt het voor mij geen twijfel dat het geïntegreerde centrum en de mogelijkheden die deze door hun verslaving extreem kwetsbare mensen er zullen krijgen een bijzonder gunstige uitwerking gaan hebben op de maatschappelijke samenhang en de leefbaarheid in wijken die worden getroffen door de zeer verscheiden problemen die met druggebruik gepaard gaan.

Om deze nieuwe gewestelijke voorziening optimale ondersteuning te bieden, heb ik in mijn gemeente nu al een nieuw platform in het leven geroepen dat zich toelegt op druggerelateerde problemen. Het platform is bestemd om verder uit te groeien, maar brengt vandaag al meerdere zowel gemeentelijke als associatieve actoren uit preventie en sociale cohesie samen. Het moet de plaatselijke transversale aanpak in dit domein verder versterken. Het nieuwe lokale platform zal op regelmatige basis samenkomen en permanent contact houden met de verantwoordelijken van het geïntegreerde centrum.”

Een vernieuwende geïntegreerde onthaal- en zorgvoorziening voor verslavingen

Muriel Goessens, Algemeen Directeur van de vzw Transit, licht het maatschappelijk doel van de nieuwe voorziening toe: “Al sinds 1995 verzorgt de vzw Transit een onvoorwaardelijke opvang die uniek is in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest met een gespecialiseerd crisis- en opvangcentrum dat zeven dagen op zeven de klok rond toegankelijk is en zich richt tot mensen die verslaafd zijn aan legale en/of illegale drugs. De vzw, die is aangesteld als “operator” van het geïntegreerde centrum, stelt een sterke toename vast van het aantal mensen dat van haar diensten gebruik maakt. Ze ziet ook een fragmentatie van de doelgroep en van zijn behoeften in een context waarin er onvoldoende ruimte beschikbaar is om aan alle noden van dit publiek te kunnen voldoen.

Tegen die achtergrond biedt het gewestelijk initiatief voor een geïntegreerd centrum ongelooflijke kansen om het bestaande zorgaanbod aan te vullen, de opvang- en verblijfscapaciteit te vergroten, vernieuwing te brengen en tegemoet te komen aan de hedendaagse uitdagingen die aan druggebruik, maar ook aan armoede verbonden zijn.

Door te voorzien in diensten aangepast aan elke behoefte en aan elke situatie zal dit nieuwe centrum een universele toegang bieden tot de gezondheidszorg volgens een stapsgewijze logica met de laagst mogelijke drempel. Alle diensten die in het geïntegreerde centrum ontplooid zullen worden, delen deze ambitie om tegemoet te komen aan de zeer heterogene behoeften van een kwetsbaar publiek dat vandaag de dag helaas nog steeds discriminatie ondergaat bij de toegang tot geconventioneerde gezondheidsdiensten, onder meer omdat een deel van dit publiek sociale dekking ontbeert.

Het centrum dat vandaag in de steigers staat, wordt geïntegreerd genoemd omdat het de gezondheid in zijn geheel beschouwt en inwerkt op alle determinanten hiervan, dus niet enkel op de symptomen van de ziekte of het onbehagen, maar ook op de factoren die aan de basis daarvan liggen. Die kunnen sociaaleconomisch van aard zijn, maar ook cultureel, milieugebonden, contextueel e.d. Daartoe zal het centrum een breed palet aan multidisciplinaire zorgen verstrekken uit het aanbod van drie gespecialiseerde partners, ‘Projet Lama’ voor het aanbrengen en opvolgen van vervangingsbehandelingen, Dokters van de Wereld voor alles wat met algemene geneeskunde te maken heeft en Transit voor psychosociale begeleiding, peer-support, straathoekwerk, beroepsherinschakeling, verblijf, de gendergerichte aanpak, gemeenschapsactiviteiten … Het geïntegreerde centrum wordt dus een universele toegangspoort tot gezondheid, maar moet ook zorgen voor kennisproductie. Het zal optreden als kenniscentrum, als een soort laboratorium voor deskundigheid, knowhow en innovatie inzake verslavingen, en dit in perfecte symbiose met de opdrachten van Brussel Preventie & Veiligheid.”

Een architecturaal coherente site voor gemengd gebruik

Yassine Akki, voorzitter van de Haven van Brussel, prijst “de goede samenwerking tussen alle partners van het project dat zal worden ontwikkeld op een terrein van de Haven van Brussel en dat mogelijk werd via een erfpachtovereenkomst. Dit project zal niet alleen de activiteiten van de vzw Transit huisvesten, maar gaat ook voldoen aan de behoeften van de Haven, onder meer op het vlak van atelierruimte en om de noden van onze technische dienst te dekken.”

Een project dat stevig verankerd is in zijn context

Gilles DELFORGE, directeur van de MSI, legt uit dat “de MSI in de eerste fase van de Europese overheidsopdracht 30 kwaliteitsvolle kandidaturen ontving, waarna ze een shortlist van 5 teams opstelde om een project in te dienen. De jury was van oordeel dat het project van Bogdan Van Broeck – BC Architects het best aan de verschillende verwachtingen van de opdracht beantwoordde en deze keuze werd door de verschillende partijen gevalideerd. Bij de architectuur van het ontwerp staat gemoedelijkheid centraal: de gevels bieden een warme uitstraling en de gelijkvloerse verdieping en de buitenruimte staan sterk met elkaar in verbinding. Het gebouw geeft een positief beeld van de gecreëerde openbare voorzieningen en vormt een meerwaarde voor het stedelijk landschap van de kanaalzone.” Gilles DELFORGE is verheugd dat “de MSI, die bovendien aan het hoofd staat van grote stadsinrichtingsprojecten, andermaal haar veelzijdigheid ten dienste van het Gewest kan stellen voor de verwezenlijking van openbare voorzieningen met een gewestelijke uitstraling en van zeer uiteenlopende aard. Naast dit toekomstige geïntegreerde centrum voor drugsgebruikers geeft de MSI momenteel ook vorm aan projecten voor voorzieningen die culturele, media-, hulpdienst-, sport- en academische functies omvatten… Zoals altijd vervult de MSI deze rol door de actie van de verschillende betrokken partners te coördineren, en dit in nauw overleg met hen.”

Een herberg aan de oever van het kanaal

Het team van architecten dat het toekomstige geïntegreerde centrum ontwierp, legt uit dat “het voor de hand lag om te kiezen voor een warme en gastvrije architectuur, een architectuur die zichzelf niet centraal stelt, maar betekenis geeft… Met dit toevluchtsoord voor een van de zwakste groepen in de samenleving toont deze samenleving haar morele kwaliteit.”

Het geïntegreerde centrum is een herberg van de 21e eeuw: een stedelijke plek met tijdelijke verblijfplaatsen, ruimtes die gewijd zijn aan het welzijn van de mensen en die zich openstellen voor de gemeenschap. Verre van een anonieme instelling is het project een juxtapositie van verschillende “huizen”. Deze huizen zijn autonoom maar tegelijk goed met elkaar verbonden. Deze configuratie bevestigt het huiselijke karakter van het project. In plaats van de volumes te schikken op uitgestrekte plateaus, verrijzen ze in dit project op een gemeenschappelijke sokkel. Deze sokkel, met zijn gastvrije ruimtes, fungeert als een basis die de gebruikers ontvangt en begeleidt. Hij heeft een portiek, een centrale tuin en een loggia met uitzicht op het kanaal. Het ensemble vertoont gelijkenis met een traditionele herberg, bestaande uit verschillende gebouwen met meerdere verdiepingen rond een grote binnenplaats, die door een doorgang met de straat is verbonden.

Bouwen voor de toekomst

Het project maakt een einde aan de uitputtende input en vervuilende output van materialen, energie en water, en transformeert alles in een lokaal circulair model. Hetzelfde geldt voor bouwmaterialen zoals hout, die niet-fossiele CO2 bevatten en dus echte CO2-reservoirs zijn: traditioneel en innovatief, logisch en niet duur.

Naast de klassieke duurzaamheidsvectoren (uitstoot, biodiversiteit, flexibiliteit en lange levensduur van een gebouw) richt het project zich ook op de maatschappelijke en sociaal- culturele duurzaamheid, in lijn met het Europese concept van ‘Baukultur’. Een gebouw waar we allemaal van houden – omdat het van ons allemaal houdt – gaat langer mee omdat het door iedereen wordt gedragen en gewaardeerd. Een ankerpunt in een harde wereld wordt een element van het collectieve geheugen. Het geïntegreerde centrum biedt een comfortabele thuis voor kwetsbare mensen, tot stand gebracht op een duurzame, circulaire en weinig milieubelastende manier.

Samenleven

Dit project toont aan dat een complexe stedelijke functie – een centrum voor eerstelijnszorg waar de stad sterk behoefte aan heeft in de buurt van het kanaal – kan samengaan met de voortzetting van de havenactiviteit. Het biedt een antwoord op de grote bekommernissen van onze tijd: solidariteit en economie.
Het geïntegreerde centrum is ontworpen als een gebouw dat ons verbindt, dat ons in contact brengt met de stad en de natuur, met het park en met de veelheid aan culturen die Brussel kenmerken. Het biedt een polyvalente en open ruimte op de gelijkvloerse verdieping met zeven dagen op zeven, de klok rond een goede sociale controle. Tegelijkertijd is het ook een plek waar men alleen kan zijn zonder zich eenzaam te voelen.

Het geïntegreerde centrum komt tegemoet aan de vraag van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en zijn burgers om niet alleen te zorgen voor de meest kwetsbaren, maar voor ons allemaal. Door een nieuwe haven te bieden aan hen die op drift zijn, geven we uiteindelijk iedereen een thuis, maar in verbondenheid met elkaar, een plaats waar we onze bestaansreden vinden.